Canshuurta E-Levy ee Ghana: Miyuu hal nooc canshuur u habboon yahay dhammaan?

Dhaqaalaha Ghana ayaa inta badan mas'uuliyiinta ku ammaanaan inuu yahay mid ka mid ah kuwa ugu horumarsan Afrika.

Si kastaba ha noqotee, caqabadaha aan horay loo arag ee dhowrkii sano ee la soo dhaafay, oo ay ku jiraan masiibada caalamiga ah ee Covid-19, is-beddelka cimilada, iyo dagaalka ka socda dalka Ukraine, ayaa sii adkeeyay dhaqaalaha dalka Ghana.

Caqabadaha dhaqaale ee wadanka waxaa sabab u ah amaahda aan waxtarka lahayn ee joogtada ah, u nuglaanshaha sicir bararka sare, ku tiirsanaanta dhoofinta badeecadaha, iyo deegaanka oo si xumaanaayo, taas oo ay sabab u tahay dhiigmiirada kheyraadka dabiiciga ah ee Ghana, sida dahabka, saliida, iyo miraha shukulaatada.

Jawaabta dowladda ayaa dhalisay muran. Canshuurta E-Levy ayaa la soo bandhigay sidii hal xal u noqdo dhibaatooyinka dhaqaale ee Ghana, iyadoo lagu daray 1.5% ee canshuur ah dhammaan lacagaha elektaroonigga ah iyo lacag-bixinta Ganacsatada, xawilaadaha bangiyada iyo xawaaladaha gudaha ee in ka badan 100 Sedis'ka Ghana (GHS) ($12).

Sharcigan oo la soo mariyay baarlamaanka Ghana bishii Maarso ee sanadkan, ayaa waxa uu sare u qaaday welwelka inuu saamayn ku yeesho dakhliga dadka, oo waxaa lagu digay inuu dhimi karo isticmaalka lacag-bixinta moobaylka ee caanka ka ah dalka.

Falanqeeyayaasha ayaa sheegaya in tillaabooyin maaliyadeed oo dheeri ah sida E-Levy ay lagama maarmaan u yihiin Ghana si ay ula dagaallanto caqabadaha dhaqaale ee dhowaanahan.

Lacag-bixinta wanaagsan

Dad badan ayaa sheegay in isticmaalka degdegga ah ee lacagaha moobaylka ay soo bandhigtay fursad gaar ah in cashuur laga qaado muwaadiniin aan hore la 'canshuurin jirin'.

Lacagaha taleefoonada gacanta ayaa noqday kuwo si weyn looga isticmaalo dalka, halkaaso 42% kaliya ee dadka ku leeyihiin akoon bangi; wax kala iibsiga ayaa si degdeg ah u koraya, isaga oo ka kordhay GHS 78.5 bilyan 2016 ilaa GHS 953.2 bilyan ($150 bilyan USD) sanadka 2021.

Dawladdu waxay kalsooni ku qabtaa in E-Levy ay qasnadda qaranka u keeni doonto 6.9 bilyan GHS ($ 887m) sanadkan. Lacagaha ka soo xarooda canshuuraha ayaa loo isticmaali doonaa bixinta qandaraaslayaasha, taageeridda hal-abuurka Ganacsiga iyo amniga, horumarinta kaabayaasha waddooyinka, iyo shaqo siinta ilaa 11 milyan qofood oo dalka ku nool.

Gaar ahaan, lacagta suurtagalka ah waxaa loo isticmaali doonaa in lagu maalgeliyo 'Hindisaha YouStart', kaas oo noqon doona hab lagu caawiyo dhalinyarada Ganacsatada ah si ay u helaan dhaqaale, xirfado farsamo, talo, iyo tababar si ay u furtaan Ganacsigooda. Waxa ay wax badan ka tari doontaa xalinta mushkilada shaqo la'aanta ee dhalinyarada dalka.

Qiimaha nolosha

Waxaa hore u jiray warbixino ku saabsan hoos u dhaca lacagta moobaylka, xitaa ka hor hirgelinta canshuurta.

Falanqeeyayaasha qaar ayaa ku doodaya in cashuurta noocan ah ay balaarin doonto farqiga sinnaan la'aanta, iyaga oo ku nuuxnuuxsaday in sinnaan la'aanta kor u qaadaysa saamaynta cawaaqib xumada ay cashuur-bixinta lacagaha moobaylada keeni karto. Mushaarada lagu helo aaladaha lacagta moobaylada ee Ghana ayaa saamaysmi doonaa, maadaama sharciga hadda aan kala saarin akoonka lacagta ee shirkad leedahay iyo midka qof leeyahay.

Doodda xamaasadda leh ee khuseeysa canshuurta E-Levy waxay diiradda saaraysaa dood ballaaran oo ku saabsan habab kala duwan ee lagu dhimi karo faqriga iyo lagu kordhin karo wax soo saarka la wadaago ee qaaradda.

Wadamadu waxay garwaaqsadeen baahida loo qabo in si degdeg ah loo xiro laba dalool oo muhiim ah. Midka koowaad waa farqiga raasamaal ee bini'aadamka, taasoo awoodda Afrika ku xaddidaysa 40% oo keliya. Midka labaad, xiritaanka farqiga u dhexeeya kaabayaasha ayaa kor u qaadi doona wax soo saarka guud ee dalka ilaa 2.6% sanadkii.

Xiritaanka daldalooladan waxay u baahan tahay ilo dhaqaale oo badan. Bankiga Adduunka ayaa ku qiyaasay in kaabayaasha Afrika ay u baahan yihiin in ka badan $93 bilyan oo doolar ah sannadkii, tobanka sano ee soo socda.

Khubarada ayaa ku doodaya in dalalka koonfurta Afrika ay u baahan yihiin nidaam cashuureed si ay u kordhiyaan kartida dhaqaale ee ay iyagu leeyihiin, taas oo ku dhisan kalsoonida ka dhaxeysa dawladda iyo cashuur-bixiyayaasha iyo tignoolajiyada.

Sanadihii la soo dhaafay, shirkadaha tignoolajiyada maaliyadeed iyo kuwa bilawga ah ayaa soo jiitay maalgelin malaayiin doolar ah. Falanqeeyayaasha qaarkood ayaa walaac ka muujiyay in E-Levy ay hoos u dhigi karto qaybtaan Ganacsi.

Kor u qaadida cashuurtu ayaa sii ahaanaysa habka ugu fudud koritaanka dhaqaalaha, ayadoo isla markiiba lagu xasilinayo deynta. Taas waxaa dheeraad u ah, dhisidda awoodda cashuureed ee waddanku waxay udub dhexaad u tahay istiraatijiyad kasta oo horumarineed oo macquul ah si loo daboolo baahiyaha jira ee balaarinta waxbarashada iyo caafimaadka, iyo buuxinta daldaloolada kaabayaasha ah ee muhiimka ah.

Miyuu E-Levy keeni doonaa mustaqbal ifaaya?

Canshuuraha E-Levy ee Afrika ayaa weli ku jira dhallaankooda, maadaama dhowr waddan kaliya - sida Cameroon, Uganda, Kenya, Masar, Nayjeeriya, iyo Koonfur Afrika - yihiin dalalka miisaamaya faa'iidooyinka (iyo waxyeellooyinka) canshuurtaas. Kormeerayaashu way feejigaan yihiin, iyadoo qaar badan ay is-weydiinayaan sababta diiradda loo saari waayey horumarinta canshuuraha jira.

Sida ay sheegtay Dr Nara Monkam, oo ah madaxa cilmi-baarista ee Madasha Maamulka Canshuuraha Afrika, waa in diiradda la saaraa hagaajinta hufnaanta iyo waxtarka maamulka canshuuraha, caqli-celinta kharashaadka canshuuraha, u gudubka hab-socod dijitaal ah, in si wax ku ool ah lala dagaallamo lunsiga canshuuraha, iyo isu-socodka maaliyadeed ee sharci-darrada ah iyo wax ka qabashada musuqmaasuqa iyo khiyaamada.

Khubarada kale ayaa ku doodaya in canshuurta E-Levy ay u beddelmi karto qaab ka duwan. Halkii ay dawladdu cashuurta ka qaadi lahayd wax kala iibsiga lafteeda, waxa ay ku soo rogi kartaa cashuur kharashaadka ay qaadaan shirkadaha is-gaarsiinta. Iyadoo ku xiran qiimaha iyo baahida wax kasta oo ay canshuurayaan, shirkadaha is-gaarsiintu waxay markaas go'aansan karaan inay la wadaagaan culayska canshuurta macaamiishooda ama inay laftigooda baxshaan dhammaan canshuurta.

Dad badan ayaa dareensan in si E-Levy u guuleysto, dowladdu laga rabo inuu ahaado mid hufan iyo lagulala xisaabtami karo isticmaalka E-Levy. Haddii dadka Ghana ay arkaan in lacagtooda si wanaagsan loo isticmaalo, waxaa jirta baaxad weyn oo lagu kordhin karo boqolleyda iyo lagu ballaariyo bartilmaameedyada.

Marka la eego hoos u dhaca qulqulka gargaarka iyo deynta sii kordheysa, rajada ugu wanaagsan ee Afrika si ay ku xirto raasamaalka dadkeeda iyo daldaloolada kaabayaasha dhaqaalaha waa in si weyn loo kordhiyo abaabulka kheyraadka gudaha, iyo siyaasadaha canshuuraha ee loo siman yahay.